De tweeling in ons zelf
(BOS) De Franse cineast Francois Ozon (Parijs, 1967) is een groot liefhebber van de macabere, psychologische thrillers van David Cronenberg. Daarom is het niet vreemd dat zijn film ‘L’amant double’ die begin dit jaar tijdens het Filmfestival Cannes in première ging veel overeenkomsten vertoond met Cronenbergs ‘Dead Ringers’ uit 1989. Daarin gaat het om een vrouw die niet weet dat haar gynaecoloog met wie zij een relatie krijgt een duistere tweelingbroer heeft die ook gynaecoloog is. Daarover gaat L’amant double, alleen is de tweelingbroer respectievelijk een psychotherapeut en een psychoanalyticus.
Het is een beetje jammer dat de focus van pers en publiek op Ozon’s nieuwste film zo sterk op de veelbesproken scène aan het begin is komen te liggen, waarin de camera close up het verwijderen van een speculum uit de vaginale schede laat zien, waarna de vagina zelf onmiddellijk overvloeit in het betraande oog van de hoofdrolspeelser, Marine Vacth als de jonge vrouw Chloë. Daardoor is nadruk op de sensatie van dit nooit eerder in een film vertoonde shot komen te liggen en niet op de symbolische betekenis ervan. Het is juist een prachtige, poëtische beeldsequentie die later herhaald wordt in een shot van een wenteltrap en in een beeld van de keelholte, en onmiddellijk het talent van Francois Ozon onthult.
Chloë laat zich onderzoeken omdat ze vage buikklachten heeft, die vermoedelijk psychosomatisch zijn. Daarom gaat ze naar een psychiater (Jeremy Renier) een belandt dan in een labyrint van spiegels en spiegelingen. De buik en seksualiteit spelen niet alleen een belangrijke rol in de film, maar ook in de klassieke psychoanalyse. Het speculum aan het begin betekent bijvoorbeeld ‘spiegel’ en dat is meteen de kern van de film, evenals het spiegelen binnen een therapeutische relatie die al spoedig overgaat in een fysieke. Ook de spiegels in de wachtkamer van de psychoanalyticus, de ramen en ruiten die Chloë maar ook Paul, haar therapeut, verdubbelen of verveelvoudigen. Elk voorwerp komt wel twee keer in een scène voor, de psychoanalyticus heeft twee ‘divans’ in zijn behandelkamer. Als Chloë als suppoost in een museum werkt, zien we steeds ter weerszijde van haar een vrijwel identiek kunstwerk. Kortom, Ozon deed er alles aan om tot in de finesses het spiegelthema door te voeren. Dat zorgt er voor dat de film na ongeveer de helft inzakt. Veel is een herhaling van wat eerder getoond werd, iets dat in de film van Cronenberg ook negatief uitpakte.
L’amant double is voor een deel een briljante film, een mix van horrorfilm en erotische psychothriller met prachtige beeldritmes en herhalingen. De scènes zijn evenals de hoofdrolspeelster prachtig, maar tegelijkertijd clean en afstandelijk. Marine Vacth ziet er, anders dan in haar rol van zich prostituerende tiener in ‘Jeune et Jolie’ van Ozon uit 2013, uit als een fotomodel, niet als een echt warme, hartstochtelijke vrouw, ondanks dat ze zich in een expliciet gefilmde sadomasochistische relatie stort met haar analyticus.
Een film propvol Freudiaanse symboliek, is overal opgemerkt. Wat niet helemaal klopt. Het is juist de Franse versie van de invloedrijke psychoanalyticus Jacques Lacan (1901-1981), die het begrip ‘spiegelstadium’ invoerde, die Ozon in zijn film verwerkte, de rol van de spiegel en spiegeling in onze vroegste jeugd voor het vormen van onze identiteit.
Dat Ozon dat gegeven in zijn film op den duur zo uitvergroot dat alles over de top raakt, kun je als een interessant experiment beschouwen. Maar wanneer tegen het einde ieder personage zijn eigen tweeling blijkt te zijn en gevangen zit in een web van spiegelingen, is de spanning weggeëbd en het thema te ongeloofwaardig geworden.
Aardig bij dit gespleten tweelingmotief is natuurlijk dat de Engelse schrijver Robert L. Stevenson al in 1886 het spiegelthema in verband met onze identiteit uitwerkte in zijn beroemde horrorroman ‘Strange Case of Dr Jekyll and Mr.Hyde.’ Dat gaat over een fatsoenlijke arts-onderzoeker en zijn spiegelpersonage, een primitieve, gewelddadige en monsterachtige versie van hemzelf. Het blijft intrigeren, het verschijnsel tweeling, evenals de vraag wie wij zijn en het merkwaardige vermoeden of verlangen van veel mensen dat er rudimentair een tweeling in hen huist.
(Eric Bos was in de jaren ’80 en ’90 lid van de KNF, de Kring van Nederlandse Filmjournalisten)
